Beste buurtbewoners,

We wonen in een mooi groen stukje van ’s Gravenmoer. Het Kerkebos ligt centraal in onze wijk en is van cultuur historisch belang. Velen van u zijn van mening dat het Kerkebos minder oogt dan het in het verleden heeft gedaan. De gemeente Dongen kent een groenbeheersplan en handelt daarnaar. Wij, liefhebbers van de natuur, zouden graag zien dat de uitstraling van het Kerkebos verbetert en het een prettige verblijfplaats wordt voor alle inwoners. Kunt u zich hierin vinden en wilt u de handen uit de mouwen steken dan nodigen we u uit om ons actief te helpen en de plannen te verwezenlijken.

We willen onder andere takkenrillen maken voor het snoeiafval, hulst en liggende klimop terugsnoeien ( deze woekeren), nieuwe stinsenplanten aanbrengen, boom en struiklagen uitdunnen, nestkastjes onderhouden en een vogelbos maken. De gemeente heeft toegezegd om ondersteuning te geven.

Om dit te kunnen uitvoeren willen we subsidie aanvragen bij de gemeente. We hebben echter ook menskracht nodig om dit uit te voeren.  Bent u bereid om mee te helpen? Laat het ons weten! U kunt zich aanmelden bij de werkgroep Kerkebos via de mail: kerkebos2024@gmail.com

Geef de volgende gegevens door:
Naam, adresgegevens, telefoonnummer ( voor whatsapp groep) en e-mailadres (de gegevens zullen uitsluitend gebruikt worden voor dit buurtinitiatief).
Op welke dagen u beschikbaar bent (maandag t/m zaterdag) en voor welke werkzaamheden (snoeien/zagen, onderhoud of andere werkzaamheden).

Nieuwsbrief buurtinitiatief Kerkebos

Lees hier de 1e nieuwsbrief van het buurtinitiatief (augustus 2024)

De geschiedenis van de Kerk 


Bron: s-gravenmoer-een-pareltje

De Nederlands Hervormde Kerk in ’s Gravenmoer heeft een rijke historie die teruggaat tot de middeleeuwen. De oorsprong van de kerk ligt in de vroege christelijke missie in Brabant, toen het gebied
deel uitmaakte van het bisdom Luik. De kerk, zoals we die vandaag kennen, heeft echter verschillende transformaties en gebeurtenissen doorstaan.

De vroege geschiedenis
De eerste vermelding van een kerk in ’s Gravenmoer dateert uit de 13e eeuw, rond 1268. Het betrof toen waarschijnlijk een eenvoudige houten kapel, gebouwd om te voorzien in de spirituele behoeften van de
lokale bevolking. In 1307 werd voor het eerst melding gemaakt van een kerkgebouw in ’s Gravenmoer. Deze kerk werd gewijd aan Sint-Maartensparochie en stond aanvankelijk in dienst van de
Rooms-Katholieke Kerk. In de 14e eeuw werd deze kapel vervangen door een stenen gebouw, wat een teken was van groeiende welvaart en een grotere gemeenschap. Het oudste deel van het kerkgebouw is de toren, die dateert uit de 14e eeuw en aan de westzijde is voorzien van steunberen. In de 15e eeuw werd het schip gebouwd, en rond 1500 werd het uitgebreid met
een noordbeuk en een dwarskapel aan de zuidzijde. Het driezijdig afgesloten koor stamt eveneens uit de 15e eeuw.

Hervorming en veranderingen (16e eeuw)
Met de Reformatie in de 16e eeuw kreeg de kerk een andere functie. Rond 1573 ging de kerk over in protestantse handen, zoals gebeurde in veel delen van Nederland. Dit betekende dat de erediensten niet
langer katholiek waren, maar hervormd. In 1578 kreeg de Hervormde Gemeente van ’s Gravenmoer haar eerste predikant, waarmee de gemeente inmiddels meer dan 445 jaar bestaat. Na 1609 was het Katholicisme verboden in Holland (’s Gravenmoer behoorde tot het Graafschap Holland; “Holland aan Brabantse kant”). Op 10-2-1610 kwam de opdracht van de Staten van Holland om de pastoor uit zijn functie te zetten en de
kerk te ontdoen van alle attributen die aan het Pausdom herinneren (altaar e.d.). De kerk wordt in 1610 aan de Katholieken ontnomen en de Roomse eredienst werd verboden. Dit gebeurde officieel rond 1648, na de Vrede van Münster, waarmee de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden onafhankelijk werd en het protestantisme de dominante religie werd in de regio.

Bouwkundige ontwikkelingen (17e en 18e eeuw)
Rond het midden van de 17e eeuw kreeg de kerk waarschijnlijk haar huidige vorm. In 1672 raakt de Republiek der Verenigde Nederlanden in oorlog met Engeland, Frankrijk en de Duitse
vorstendommen Munster en Keulen. In juli 1672 wordt de kerk door Franse plunderaars vernield en in brand gestoken waarbij het dak en de gewelven werden vernield. Ook de archieven gaan daarbij verloren…
In 1680 volgde de herbouw, waarbij tongewelven werden aangebracht en mogelijk het schip werd verhoogd. Uit deze periode stamt ook de eikenhouten preekstoel.
Kort daarna start het herstel van de kerktoren met als aanleiding de komst van een nieuwe luidklok. Situatie in 1684: een hersteld kerkschip, een provisorisch herstelde toren zonder spits, waarin een luidklok,
aan de westzijde en aan de oostzijde een geruïneerd hoogkoor, dat door een muur van het kerkschip is afgescheiden. Deze situatie blijft ruim 10 jaar lang bestaan. In de 18e eeuw waren er wederom renovaties nodig door de slijtage en schade die het gebouw door de tijd had opgelopen. De gemeenschap in ’s Gravenmoer was klein, maar toegewijd, en wist telkens de middelen bijeen te brengen om de kerk in stand te houden.
Het kerkgebouw is opgetrokken in gotische stijl, met bakstenen gevels en natuurstenen aanzetstenen in de steunberen. Het schip heeft een zadeldak met oud-Hollandse pannen, terwijl de toren is voorzien van een
achtkantige naaldspits met leien. Het interieur kenmerkt zich door zuilen met lijstkapitelen en houten tongewelven. Daarnaast zijn er 17e- en 18e-eeuwse grafzerken aanwezig.

19e en 20e eeuw
In de 19e eeuw werden veel hervormde kerken in Nederland gemoderniseerd. Ook de kerk in ’s Gravenmoer onderging aanpassingen om te voldoen aan de veranderende eisen van de tijd. Er werden
nieuwe banken geplaatst, en de preekstoel werd verplaatst naar een centrale positie. In de periode 1900-1905 vond weer een restauratie van de kerk plaats om verval tegen te gaan. Zo werd de dwarskapel aan de noordzijde in 1900 afgebroken. Tijdens de Tweede Wereldoorlog liep de kerk lichte schade op door gevechten in de regio. Na de oorlog werd deze schade hersteld, en in de jaren ’60 en ’70 werden verdere restauraties uitgevoerd om de historische waarde van het gebouw te behouden. Een belangrijke restauratie vond plaats in 1963, waarbij onder andere de preekstoel, het doophek en
bijbehorend koperwerk uit 1680 werden herplaatst. Het orgel, met Hoofdwerk en Positief, werd in 1821 vervaardigd door J.C. Smidt en P. Verbeek en in 1965 gerestaureerd. In 1970 werd de kerk een Rijksmonument vanwege haar historische en culturele waarde.

Heden
De kerk wordt nog steeds gebruikt voor erediensten en heeft een centrale rol in het sociale en religieuze
leven van de protestantse gemeenschap in ’s Gravenmoer. Daarnaast trekt het gebouw bezoekers vanwege
zijn historische waarde en architectuur.


Bron: s-gravenmoer-een-pareltje

Bronnen:
Boek “Zeven Eeuwen ’s Gravenmoer”,
ChatGPT met als bronnen;
hervormdsgravenmoer.nl
s-gravenmoer-een-pareltje.jouwweb.nl
reliwiki.nl
gk-sgravenmoer.nl
rijksmonumenten.nl
heemkunde-sgravenmoer.nl
regionaalarchieftilburg.nl
cultureelerfgoed.nl
archief.archiefweb.eu/dongen

Bron: Home – PDOK   Oppervlakte: 9625m2 oftwel 0,9625 ha

De geschiedenis van het Kerkebos

Het Kerkebos in ’s Gravenmoer is een historisch en cultureel waardevol gebied dat diep geworteld is in de geschiedenis van het dorp en de regio. Dit bos, gelegen nabij de Hervormde Kerk van ’s Gravenmoer, heeft zijn naam te danken aan de eeuwenoude verbinding met het religieuze en sociale leven van het dorp.

Ontstaan en middeleeuwen
De oorsprong van het Kerkebos gaat vermoedelijk terug tot de late middeleeuwen. Rond de 13e eeuw was ’s Gravenmoer een veengebied dat voornamelijk werd gebruikt voor turfwinning. Door de ontginning
ontstond een moerassig landschap waarin ook landbouw werd bedreven. Tegelijkertijd ontstonden er kleine nederzettingen, waaronder het huidige ’s Gravenmoer. Het Kerkebos ontwikkelde zich in deze
periode als een natuurlijke buffer en gebruiksgebied rond de kerk, die in de 15e eeuw werd gebouwd. De Hervormde Kerk van ’s Gravenmoer, waarvan de oudste delen uit circa 1450 stammen, speelde een
centrale rol in het dorpsleven. Het Kerkebos diende mogelijk als begraafplaats en als locatie voor religieuze en sociale bijeenkomsten, hoewel concrete schriftelijke bronnen hierover schaars zijn.

17e en 18e eeuw
In de 17e en 18e eeuw groeide ’s Gravenmoer uit tot een belangrijke turf producerende gemeenschap. Het Kerkebos bleef een rustige plek, grotendeels gebruikt door de kerk en de bewoners. In deze periode was
het bos ook van belang voor houtwinning en als graasgebied voor vee. Bij een van de vele overstromingen die ’s Gravenmoer hebben getroffen is de Kerkdijk, die langs het Kerkebos loopt, doorgebroken. Achter deze doorbraak ontstond een zgn. “wiel”. Een wiel ontstaat bij het punt van de dijkdoorbraak waar door het kolkende water een rond schuurgat wordt gevormd. Door die ronde vorm wordt het een wiel genoemd.
Om dit centraal in het Kerkebos gelegen wiel heen is de dijk toen opnieuw aangebracht waardoor zo’n waterplas in de bocht van de dijk komt liggen. Tijdens de Franse bezetting (1795-1813) onderging het dorp veranderingen in bestuur en eigendom. Het Kerkebos werd toen gezien als een gemeenschappelijke voorziening, wat betekende dat de inwoners er gebruik van konden maken voor hun dagelijkse behoeften, zoals brandhout en weidegrond.

19e eeuw
Met de opkomst van de industriële revolutie in de 19e eeuw veranderde het economische landschap van ’s Gravenmoer. Hoewel de turfwinning afnam, bleef het Kerkebos een geliefde plek onder de bewoners. Rond
1850 werd het bos beter onderhouden en kreeg het deels een recreatieve functie. De omgeving rondom de kerk werd ook meer formeel ingericht als dorpskern.

20e eeuw
In de 20e eeuw onderging het Kerkebos een transformatie. Na de Tweede Wereldoorlog werd het bos opnieuw ingericht, met meer aandacht voor natuurbehoud en recreatie. Er kwamen wandelpaden en het
gebied werd een belangrijk onderdeel van het dorpsgezicht. De gemeente zette zich in voor het behoud van het historische karakter van het bos, dat steeds meer werd erkend als een cultureel erfgoed. In de jaren 1970 werd er archeologisch onderzoek gedaan in en rond het Kerkebos, waarbij aanwijzingen werden gevonden van de vroegmiddeleeuwse oorsprong van het gebied. Dit onderstreepte de historische
waarde van het bos als onderdeel van de lokale identiteit.

Heden
Tegenwoordig is het Kerkebos in ’s Gravenmoer niet alleen een groen hart van het dorp, maar ook een plek waar historie, natuur en gemeenschap samenkomen. Het bos biedt een serene omgeving voor wandelingen en wordt soms gebruikt voor lokale evenementen. Dankzij de inspanningen van de gemeente en vrijwilligers blijft het Kerkebos een blijvende herinnering aan de rijke geschiedenis van ’s Gravenmoer.

Het Kerkebos is daarmee niet slechts een natuurgebied, maar ook een levend monument dat generaties verbindt en de unieke identiteit van ’s Gravenmoer weerspiegelt.

Bron: ChatGPT met als bronnen;
tussendonkenvaart.delooierij.nl
s-gravenmoer-een-pareltje.jouwweb.nl
digibron.nl
heemkunde-sgravenmoer.nl
hervormdsgravenmoer.nl

In gesprek met Wicher Spijkerman over het Kerkebos

Het Kerkebos heeft haar naam te danken aan het feit dat het bos eigendom is van de Nederlands Hervormde Kerk in ‘s Gravenmoer. In de jaren 60 van de vorige eeuw is het beheer van het bos
overgegaan naar de gemeente. Vanaf dat moment was het bos openbaar terrein. Toen het bos nog een afgesloten terrein was, liep er om heel het bos een sloot en kon je alleen in het
bos komen via de boomgaard van de pastorie. Er lagen toen nergens bruggetjes over de sloot, die zijn van latere datum. Rondom het bos lag weiland.

Spelen in het bos
Voordat het beheer van het bos overging naar de gemeente, was het bos verboden gebied. Ondanks dat heeft Wicher er met buurtgenootjes veel gespeeld. Zij wisten een plekje waar de sloot smal
genoeg was om er overheen te kunnen. Ze bouwden hutten in het bos, speelden er verstoppertje en meer van die kinderspelletjes. Alleen als politieagent Honcoop, die toen nog op zijn fiets het dorp
rondreed, over de Kerkdijk kwam en met zware stem riep ‘Wat moet dat daar?’, wisten ze niet hoe snel ze weg moesten komen…. Nadat het beheer van het bos overgegaan was naar de gemeente werd er gestart met het achterstallige onderhoud. De gemeentewerkers, onder andere Jochem Dekkers en Pietje Blok, hadden er lol in om de daar spelende kinderen te laten zien hoe stoer en sterk ze waren. Daarvoor zochten ze een boom uit, waarvan ze wisten dat die van binnen rot was, en schopten er tegen aan. Als de boom dan omviel was de verbazing bij de kinderen groot: hoe doen jullie dat?

De kinderjaren
Wicher is opgegroeid naast het Kerkebos. Zijn ouders zaten in de scheepvaart, dus woonde hij zijn lagere schooltijd bij zijn opa en oma, en toen deze laatste overleden was, bij zijn opa en zijn, in het ouderlijk huis, ingetrouwde tante aan de Kerkdijk 17. Na de lagere school ging Wicher naar de binnenvaartschool in Rotterdam, maar hij zou de daarop volgende jaren regelmatig vertoeven in ’s Gravenmoer. In 1980 kocht hij, samen met zijn vrouw, een huis aan de Kerkebosdreef. Door die jaren heen veranderde er veel rondom het Kerkebos: In de jaren 70 van de vorige eeuw\ werden er huizen gebouwd aan de zuidkant van het bos (Swaanstraat, Kerkebosdreef, Hollandse tuin en Hoefslag). Aan de Kerkdijk werden de huizen afgebroken, met uitzondering van huis Betsy en het er naastliggende huis én de huizen in Kerkewijk-Noord werden gebouwd.

Aan de bewoners van het huis naast huis Betsy, de familie Buis, heeft Wicher nog een speciale herinnering. In zijn kinderjaren, toen hij bij zijn opa en oma woonde, was de familie Buis de enige buurtgenoot die een telefoon had. Wichers vader belde wekelijks naar de familie Buis, die vervolgens Wicher en/of zijn opa gingen halen, waarop Wichers vader nogmaals naar de familie Buis belde om
een gesprek te voeren met Wicher en/of zijn opa. Op die manier onderhielden vader en zoon contact met elkaar in de tijd dat Wicher bij zijn opa woonde. Een van de naaste buren van familie Buis, de familie Heiblom, had als enige in de buurt een televisie. Op woensdag- en zaterdagmiddag ging Wicher daar, samen met zijn buurtgenootjes, tv kijken: Swiebertje en Pipo de Clown.

Het wiel
In het bos lag en ligt het wiel. In koude winters, als het wiel bevroren was, werd er druk op geschaatst, ook al toen het bos nog een afgesloten terrein was. Via het toenmalige schuine talud
vanaf de Kerkdijk was het wiel bereikbaar. Er werden schaatswedstrijden gehouden, er werd geijshockeyd, sommige mensen deden aan stijlschaatsen (zwieren en zwaaien) en kinderen roetsjten
met een slee vanaf het talud het ijs op. Tijdens de sport- en spelweek van ‘s Gravenmoer, decennialang gehouden in de zomer, werd op vrijdagavond het Wielfeest georganiseerd. In het wiel werd een vlot voor de muziek gebouwd, er werd gezorgd voor verlichting en er werden kraampjes opgericht met drank en eten. Het opbouwen duurde meer dan één dag. Al op donderdagmiddag werden de benodigde spullen met boerenkarren naar én -over een tijdelijk aangelegde brug over de sloot- in het bos gebracht. Op vrijdagochtend om negen uur werd er weer verder gewerkt aan de opbouw door zo’n 20 á 25 mensen.
Het weer afbreken gebeurde midden in de nacht, nadat het Wielfeest afgelopen was. Als de klus geklaard was trok de hele ploeg naar Piet en Jannie Schep in de Hoofdstraat, waar worstenbrood, een biertje of kop koffie klaar stond voor de harde werkers. Niet zelden rolden zij dan rond een uur of zeven buiten om rond negen uur weer present te zijn op het voetbalveld voor de zeskamp. Op het vlot traden in de beginperiode van het Wielfeest zang- en muziekverenigingen uit ’s Gravenmoer op en in de latere jaren werden dat live-bands zoals The Shaking’ Arrows, een band die in de regio wereldberoemd was. De Wielfeesten, maar ook de hele sport- en spelweek, leven in Wichers herinnering voort als hartstikke gezellig. Toch jammer dat dat nu niet meer bestaat…. Een tijdlang was Wicher jeugdleider voor de kinderen die meededen aan de zeskamp. Hij herinnert zich nog dat op een dag in de winter vier van die kinderen bij hem aanbelden omdat ze graag wilden discoschaatsen op het wiel. ‘Ja, maar dat mag natuurlijk zomaar niet’ en ‘hebben jullie geld, want dat
kost natuurlijk wat’? Waarop de kinderen rechtstreeks van Wichers huis naar de burgemeester togen om toestemming te vragen. Zowel de secretaresse als de burgemeester speelden het spel mee en dus werden de kinderen ontvangen in de, voor hen, indrukwekkende raadszaal. Uiteindelijk kregen ze toestemming van de burgemeester op voorwaarde dat zij geholpen zouden worden door volwassenen. De toestemming was dus geregeld, maar nu het geld nog…. maar ook daar draaiden de kinderen hun hand niet voor om. Elke auto die de straat inreed werd aangehouden met de vraag of de bestuurder hen wilde sponseren voor het discoschaatsen. Voordat het avond was hadden de kinderen 150 gulden bij elkaar gesprokkeld en kon het discoschaatsen doorgaan.

Samen het beheer uitvoeren
Lange tijd was het bos in beheer van de gemeente zonder dat de buurt zich er mee bemoeide. Dat is pas van de laatste tijd. Vlak voor corona werd door een aantal bewoners het plan opgevat om actief deel te gaan nemen aan het beheer van het bos. Daartoe stelden zij een plan van uitvoering op dat onder andere bestond uit het opschonen van het bos, klimop verwijderen, takkenrillen maken, enzovoorts. Op 7 september 2024 is een groep bewoners daadwerkelijk gestart met de uitvoering van dit plan. Eén keer in de twee weken, van september tot eind februari, wordt er gezamenlijk in het bos gewerkt.